CẢM NIỆM PHẬT ĐẢN 2025

Giới Thiệu Lễ Phật Đản

Lễ Phật Đản là ngày lễ trọng đại được tổ chức hàng năm vào ngày rằm tháng tư để kỷ niệm ngày Đức Phật ra đời. Chúng ta hãy nghe những lời cảm niệm thật sâu sắc, ý nghĩa, xúc tích được quý Thầy Cô diễn đọc; từ cách đặt vấn đề, đến thực trạng xã hội; đối chiếu đến đạo lý Phật dạy, để rồi đúc kết thành một hướng đi, dẫn đạo cho nhân loại.

Diễn Văn Phật Đản 2025

CHÁNH PHÁP CỦA PHẬT LÀ MỘT DI SẢN QUÝ BÁU CỦA NHÂN LOẠI

Kính bạch chư tôn đức và toàn thể hội chúng,

Hơn 45 năm thuyết pháp, Phật để lại một di sản to lớn về đạo lý, giáo pháp, văn học, triết học, và một tấm gương chứng ngộ phi thường về mặt tâm linh. Phật vạch một con đường để cho nhân loại đi theo để có thể tránh được các thảm họa về tai ương, tật ách, và cả tận thế. Nếu nhân loại biết đi theo con đường của Phật dạy thì thế giới này sẽ phát triển đến vô tận mà không bị sụp đổ hủy diệt.

Văn Minh Ba Chân: Đạo Đức – Khoa Học – Tâm Linh

Nhiều phim khoa học viễn tưởng của Hollywood hay cho rằng những người ngoài Trái đất (aliens) tìm đến đây đều là những nhà du hành vũ trụ có năng lực tâm linh đặc biệt. Đó cũng là một cách dự đoán thông minh của các nhà làm phim có sự tư vấn của các nhà khoa học chuyên môn. Khi nền văn minh lên đến đỉnh cao, nó phải là sự phát triển đồng bộ cả Đạo đức – Khoa học – Tâm linh chứ không phải chỉ có khoa học kỹ thuật. Ba yếu tố đó giống như chiếc ghế ba chân ổn định, giống như 3 điểm xác định một mặt phẳng, giống như ba tâm hạnh căn bản giữ cho tâm hồn mỗi người ổn định.

Thế giới không thể điên cuồng chạy đua phát triển khoa học kỹ thuật mà quên đi Tâm linh Đạo đức. Nếu thế giới cứ mải mê phát triển khoa học kỹ thuật như hiện nay, rồi trí tuệ nhân tạo đi vào đời sống tất cả, rồi robot thay thế tất cả, cuối cùng con người bị gạt ra khỏi đời sống của Địa cầu, con người không biết sống để làm gì nữa. Tất cả đã có robot làm thay, học thay, sản xuất thay, tính toán thay, quản lý thay, với chi phí bảo dưỡng rất thấp.

Hiện nay trong tâm trí của nhiều nhà quản lý đã bắt đầu cảm thấy phiền phức khi phải thuê mướn nhân viên với đủ loại quy định yêu cầu về bảo hiểm, y tế, nghỉ phép, thai sản, quyền lợi… Họ nhìn thấy robot là một sự lựa chọn hoàn hảo, chỉ biết làm việc cần mẫn, cực kỳ chính xác, cực kỳ có năng suất, không đòi hỏi bất cứ quyền lợi nào. Một số nơi đã bắt đầu âm thầm thay thế hoàn toàn con người bằng robot, toàn bộ hãng xưởng sản xuất 24 giờ, không cần ai trông coi gì cả, tạo ra sản phẩm giá thành rẻ xâm chiếm cả thế giới.

Hệ Quả của Nền Văn Minh Một Chân

Khi khoa học tiến bộ tột đỉnh thì con người sẽ bị gạt bỏ, đây là hệ quả tất yếu của một nền văn minh một chân. Chỉ khi nào thế giới phát triển nền văn minh đủ ba chân, Đạo đức – Khoa học – Tâm linh, thì vai trò con người là trung tâm, là quan trọng, là khởi đầu, và cũng là mục đích. Khi một nền văn minh đủ ba chân, con người thực sự là chủ thể của nền văn minh đó. Còn bây giờ nơi nền văn minh một chân, chỉ chạy đua tiến bộ khoa học, con người sẽ bị thay thế bởi robot và ta cũng chẳng biết lúc đó con người sống để làm gì nữa, một câu hỏi rùng rợn cho số phận của loài người.

Di Sản Giáo Pháp của Đức Phật

Đức Phật đã đến với cuộc đời, đã tu hành, đã giác ngộ, đã để lại giáo pháp cực kỳ vĩ đại, đủ để con người sử dụng và xây dựng hành tinh này thành một nơi văn minh, tiến bộ, hạnh phúc, bình yên, và giác ngộ. Nhưng chánh pháp đó đứng một tầm quá cao so với tâm thức của con người nên đã xảy ra hai trường hợp:

1. Hiểu sai chánh pháp: Con người hiểu không thấu đáo chánh pháp của Phật, nên tìm cách suy diễn thấp lại cho vừa với tầm của mình và trở thành tà kiến.
2. Khước từ chánh pháp: Con người khước từ chánh pháp cao quý đó để chọn một triết lý khác theo ý thích tầm thường của mình và cũng trở thành tà kiến.

Nếu cả thế giới chọn chánh pháp của Phật để sống, để tu hành, để thực hiện, thế giới sẽ trở thành tinh cầu sáng chói trong vũ trụ. Nhưng do đâu mà chánh pháp của Phật lại quá khó đối với con người vậy? Chính Đức Phật khi vừa đắc đạo cũng cảm thấy ngần ngại vì nhận ra cảnh giới của sự giác ngộ cách quá xa với tâm phàm phu của con người, nói ra chưa chắc mọi người hiểu, nói ra bây giờ có thể hiểu nhưng về sau lại có thể hiểu sai dần dần.

Sự Lệch Lạc của Chánh Pháp

Điều Đức Phật lo ngại đã trở thành sự thật, qua mấy nghìn năm, các tông sư lỗi lạc xuất hiện, thu hút nhiều đồ chúng, gây ảnh hưởng rộng rãi và lâu dài, nhưng thực sự đã dịch chuyển chánh pháp của Phật khác với ban đầu. Ta hãy so sánh để thấy như sau:

Thời Đức Phật, ngoài Phật còn có các vị tôn giả A-la-hán siêu phàm, các Ngài như thác cuốn, khi chúng sinh nhìn thấy các Ngài, chúng sinh như bị thác cuốn, bị thuyết phục bởi đạo lực vô hình, phẩm hạnh phi phàm, trí tuệ bao la, từ bi sâu thẳm. Chính sức mạnh của chánh pháp đã tạo thành sức cuốn hút mãnh liệt như thế. Khi chánh pháp đã bị lệch, sức hút mãnh liệt đó không còn, ta sẽ nhìn thấy cảnh đìu hiu của chùa chiền đền tháp. Con người không cảm thấy có lý do gì để gắn bó cuộc đời mình với các nơi đó nữa. Tượng ảnh sơ sài xấu xí, tu sĩ dửng dưng lạnh nhạt, kinh tụng xa xôi khó hiểu, đồng đạo hờ hững khô khan… Tất cả chỉ bởi vì thiếu sức mạnh của chánh pháp.

Dấu Hiệu của Chánh Pháp

Nếu đúng là chánh pháp, ta sẽ cảm nhận một cái gì rất khác. Ta sẽ nhận ra đồng đạo yêu thương tử tế thật lòng, tăng ni thanh tịnh trí tuệ và từ bi, kinh tụng cao siêu thiêng liêng nhưng dễ hiểu, chùa viện đơn sơ thanh thoát mà ấm áp, giây phút tọa thiền yên tĩnh sâu xa nhưng rõ nét… Tất cả những điều đó làm ta yên tâm đem cuộc đời mình gửi vào chánh pháp đó.

Luật Nhân Quả – Nền Tảng của Chánh Pháp

Chánh pháp của Phật đặt trên nền tảng của Luật Nhân Quả Nghiệp Báo. Ai gieo gì rồi sẽ gặt điều đó, rất công bằng, rất khách quan. Hiện nay khoa học chưa đủ trình độ để tìm thấy Luật Nhân Quả này, phải đợi vài nghìn năm nữa khi khoa học tiến bộ rất xa mới phát hiện Luật Nhân Quả là một định luật cơ bản của Vũ trụ giống như Luật vạn vật hấp dẫn và nhiều định luật tự nhiên khác.

Các định luật khác có tính vật lý, sinh học, hóa học, còn định luật Nhân Quả có tính xã hội, tâm lý, số phận, và cũng liên quan đến tất cả định luật khác không bỏ bất cứ một định luật nào. Định luật Nhân Quả vừa độc lập vừa bao hàm tất cả các định luật khác, liên quan đến tất cả các định luật khác. Ngày nào khoa học tìm thấy Định luật Nhân Quả, khoa học mới giải thích được nhiều điều còn mơ hồ chưa hiểu.

Khi hiểu và áp dụng định luật Nhân Quả vào cuộc sống, con người tự nhiên phải cân nhắc từng hành vi, lời nói, ý nghĩ của mình sao cho đừng bị quả báo xấu về sau rất phiền phức. Ban đầu con người phải cân nhắc quả báo để đối xử với mọi người mọi loài, đến khi đạt được đạo đức sâu thẳm rồi thì không cần để ý quả báo nữa, chỉ còn tình thương bao la để đối xử với nhau mà thôi.

Tầm Quan Trọng của Đạo Đức và Tình Thương

Thế giới này rất cần đạo đức, cần tình thương yêu, cần con đường đi đến giác ngộ, cần giúp nhau đi đến giác ngộ. Khi người ta chỉ cần robot để làm việc, không cần sự đóng góp của con người, xem con người từ từ trở thành thừa thải, đó chính là vô đạo đức. Dù khoa học kỹ thuật có tiến bộ đến đâu, ta cũng phải cần con người, đó mới là đạo đức. Đạo Phật dạy ta lòng từ bi yêu thương vô tận đó để ta không bao giờ rời bỏ muôn loài trong trái tim của mình. Ngày nào còn đạo Phật, ngày đó con người còn được tôn trọng, còn được yêu thương, và còn được sống đời hữu ích.

Tứ Diệu Đế và Con Đường Giác Ngộ

Đức Phật đã dạy bản chất cuộc đời là đau khổ, là bươn chải, là đấu tranh, là tạo nghiệp, là trả quả báo, là lẩn quẩn lên xuống không lối thoát, tất cả chỉ vì vô minh chấp ngã. Chỉ có Phật dạy con đường dẫn đến giác ngộ Vô ngã để chấm dứt hoàn toàn khổ đau. Mục tiêu cao cả này được tuyên bố trong bài pháp Tứ Diệu Đế, được Phật thuyết giảng lần đầu sau khi chứng đạo, được Phật lập đi lập lại nhiều lần trong đời, và đặc biệt, trong một lần trở lại thăm tinh xá Lộc Uyển, Phật đã ủy thác cho tôn giả Sariputta (Xá lợi phất) giải thích cặn kẽ hơn bài pháp Tứ Diệu Đế siêu việt này.

Bản ngã là cái gì không dễ vượt qua, ngay cả người chứng thiền định cao siêu cũng chưa chắc vượt qua nếu không có lộ trình, không có con đường, không có chánh kiến. Nhiều người đạt được thiền định mà vẫn không thoát khỏi bản ngã, thậm chí còn lấy kết quả thiền định để làm cái nguyên cớ tăng thêm kiêu mạn bản ngã. Ngoại đạo cũng có tu thiền, nhưng dừng lại giữa đường và tuyên bố đắc đạo. Ngay trong đạo Phật cũng có tông phái dừng lại giữa đường và tuyên bố thành Phật.

Giác Ngộ Vô Ngã – Giá Trị Cao Quý

Chỉ có Đức Phật đã một mình vượt thoát bản ngã, chứng đạt vô ngã hoàn toàn và truyền dạy lại con đường đưa đến giác ngộ vô ngã vô cùng cao quý đó cho nhân loại. Giác ngộ vô ngã là giá trị cao quý vô hạn mà không một robot nào làm thay cho con người được. Nếu con người phát triển đạo đức tâm linh về phía giác ngộ vô ngã thì có thể giúp thế giới không bị lệch hướng, dù cho khoa học kỹ thuật có tiến xa đến đâu vẫn phải cúi đầu trước con người giác ngộ. Còn nếu không có giác ngộ tâm linh vô ngã, con người sẽ phải cúi đầu trước robot.

Làm Thế Nào để Chứng Đạt Giác Ngộ Vô Ngã?

Phật dạy Bát Chánh Đạo, mà đỉnh cao là thiền định bao gồm 03 chi phần sau cùng là Chánh Tinh Tấn, Chánh Niệm, và Chánh Định.

Chánh Tinh Tấn

Vọng tưởng ví như rác vương vãi khắp cả khu vườn, bây giờ dùng Chánh Tinh Tấn để gom lại. Gom lại không có nghĩa là đi nhặt từng chiếc rác, mà chỉ là đứng một chỗ khéo tác ý, khéo tọa thiền, khéo quán chiếu, khéo theo dõi hơi thở, khéo tìm được cường độ hơi thở dính với tâm, thế là rác tự động kéo về gom thành đống, vọng tưởng tự động thu nhiếp lại thành một khối bản ngã rõ ràng dễ nhận ra.

Rác gom thành đống rồi, sân vườn nhìn sạch đẹp rồi, nhưng rác vẫn còn một đống ở đó, vọng tưởng vẫn còn là một khối bản ngã ở đó, chỉ cần một cơn gió kiêu mạn thổi là rác vọng tưởng lại tung bay khắp nơi. Chánh Tinh Tấn giúp hành giả nhiếp tâm tạm thời, nhưng hành giả vẫn phải tiếp tục tạo nhiều công đức lành, vẫn phải giữ gìn đạo đức cẩn thận, vẫn phải an trú nơi khối bản ngã đó và biết đó là bản ngã, vô minh, tội lỗi. Yếu chỉ tu hành chính là chỗ này, an trú nơi chính mình mà vẫn biết đó là bản ngã, vô minh, tội lỗi.

Chánh Niệm

Nếu hành giả cố gắng thêm nữa, bỏ rác vào giỏ để không bị gió thổi bay, nghĩa là hành giả chứng được Chánh Niệm, một trạng thái tỉnh giác thường xuyên, kiểm soát được vọng tưởng chặt chẽ, làm chủ được tâm hồn, nhưng chưa thật sự nhập được Chánh Định. Giống như rác đã được gom lại bỏ vào giỏ nhưng giỏ chưa đậy nắp, có thể bị thú hoang hất đổ rác ra ngoài trở lại. Vọng tưởng lúc này được kiểm soát rất kỹ, nhưng nếu hành giả kiêu mạn vì thành tựu chánh niệm, đôi khi có năng lực đặc biệt, Chánh Niệm có thể bất ngờ bị đánh vỡ để sụp đổ công phu.

Chánh Định

Hành giả còn phải hoàn thành giai đoạn Chánh Niệm thuần thục cho đến khi nhập Chánh Định với bốn mức Thiền, giống như rác được nén thành một khối nhỏ xíu bỏ trong cái giỏ được bịt nắp cẩn thận không bị gió bão hay thú hoang phá vỡ, kiếp này và nhiều kiếp nữa rất khó thoái thất, nhưng bản ngã vẫn chưa hết, vô minh vẫn còn, tội lỗi chưa sạch.

Nếu được các bậc minh sư dẫn đạo, hành giả sẽ không xem trạng thái thanh tịnh tột độ đó là cứu cánh, mà vẫn tiếp tục biết rằng đó vẫn còn vô minh, như thế có thể đạt đến vô ngã. Cái khó của hành giả là khi tâm đã đạt trạng thái quá vi diệu đặc biệt mà vẫn can đảm xem đó là còn vô minh chấp ngã, chỗ này ngoại đạo không vượt qua được và rơi vào tà kiến. Chỉ có Phật đã vượt qua và dạy lại Chỉ có Phật đã vượt qua và dạy lại cho muôn đời sau. Ngày hôm nay ta phải tiếp nối cái hùng lực của Phật để vượt qua bản ngã, dù có tu tiến đến đâu vẫn biết đó vẫn còn vô minh chấp ngã. Đó là chánh nhân để đạt đến vô ngã.

Nền Văn Minh Hướng Về Vô Ngã

Nền văn minh tương lai của nhân loại phải là nền văn minh hướng về vô ngã. Đó là nền văn minh đề cao giác ngộ tâm linh chứ không phải đề cao vật chất, kỹ thuật vật lý, rồi hủy diệt giá trị con người. Ngày nay, thế giới vẫn còn nhiều xung đột, chia rẽ, khổ đau, lại thêm mối đe dọa từ trí tuệ nhân tạo có thể gạt bỏ loài người qua một bên để cho thế giới này chỉ còn robot với vài ba người siêu giàu có. Đây chính là lúc loài người phải thức tỉnh, phải tìm lại di sản cao quý mà Phật đã để lại để cứu vớt loài người khỏi họa diệt vong.

Xin đại chúng hãy đọc theo những câu kệ sau đây:

Rồi thế giới sẽ quay đầu nhìn lại
Một con người như ánh thái dương soi
Bậc thánh nhân bao nghìn kiếp hiếm hoi
Đã xuất hiện đem tặng đời chân lý

Đạo lý đó muôn vạn lần cao quý
Đưa chúng sinh về với trí tuệ cao
Dứt luân hồi muôn triệu kiếp khổ đau
Mở cánh cửa cõi nhiệm mầu thanh tịnh

Phật đã đến, thế gian rồi thức tỉnh
Giữa bóng đêm đời vô định hoang mang
Những lầm mê trong ngang trái phũ phàng
Chợt bừng sáng đạo huy hoàng giác ngộ

Giữa thế giới mải chìm trong đau khổ
Biển trần ai cơn sóng vỗ không nguôi
Chỉ bởi vì ôm giữ chặt cái tôi
Và như thế luân hồi không lối thoát

Chỉ có Phật mở con đường rất khác
Dẫu bao nhiêu điều kinh ngạc trải qua
Nhưng quyết tìm nơi vượt khỏi cái ta
Cả vũ trụ cũng chỉ là giọt nước

Thời đại mới, nền văn minh vượt bậc
Khiến con người quên tội phước sâu xa
Cứ tưởng là thế giới sẽ nguy nga
Nhờ kỹ thuật sánh thiên hà vũ trụ

Nhưng kỹ thuật chưa bao giờ là đủ
Nếu tâm linh giác ngộ bị lãng quên
Rồi một ngày robot sẽ bước lên
Và nhân loại sẽ trở nên vô nghĩa

Con người sẽ lang thang đi mọi phía
Như thú hoang thời thiên địa ban sơ
Chỉ bởi vì đã nhầm lẫn tôn thờ
Đường khoa học mà thờ ơ đạo đức

Giờ còn kịp để loài người thức giấc
Tìm đạo mầu từ đức Phật truyền trao
Nguồn tâm linh vô ngã là đỉnh cao
Là giác ngộ không thể nào so sánh

Phật đã dạy một con đường thiền định
Để đưa người về đón ánh bình minh
Bỏ đằng sau những hèn kém đua tranh
Của thân phận phàm phu, mà đắc thành quả thánh

Bởi tội lỗi vô minh là sức mạnh
Vọng tưởng như muôn nghìn mảnh rác bay
Vương vãi khắp sân rác vọng tưởng ngập đầy
Là bản ngã như gió mây bất định

Quay về dưới bóng đài sen yên tĩnh
Ngồi kiết già thân điều chỉnh nghiêm trang
Giữ thân rất yên, nhưng cũng nhẹ nhàng
Rồi quán chiếu thân vô thường tạm bợ

Thân già bệnh chết rồi nhìn thấy sợ
Lúc sống là một khối nợ đeo mang
Nuôi tấm thân mà trôi dạt lang thang
Gây ác nghiệp rồi lạc đường đau khổ

Hiểu rõ thân rồi thấy từng hơi thở
Hơi thở đi vào, hơi thở đi ra
Khéo giữ sao cho chậm – ít – mượt mà
Và thấy rõ bụng mới là gốc rễ

Ta cứ tưởng não là nơi sáng chế
Ra vô vàn suy nghĩ, gọi là tâm
Bao nghìn năm nhân loại cũng đã nhầm
Thật ra gốc của tâm nằm ở bụng

An trú dưới cùng mới là dụng công đúng
Não hết căng, toàn thân cũng nhẹ nhàng
Hơi thở ít êm tỉnh giác rõ ràng
Rồi tìm kiếm hơi thở vàng đâu đó

Chợt tìm được hơi thở với tâm nối liền một chỗ
Như tìm ra bến đỗ của quê hương
Hơi thở nhiều lại lạc khỏi con đường
Để dính với tâm, hơi thở vừa chừng là đủ

Để kiểm soát tâm chỉ cần chăm chú
Giữ hơi thở vàng là giữ cả tâm
Dẫu cho sau này nhập định thậm thâm
Quyết bám chỗ này để làm điểm tựa

Như từ lâu rác đầy sân bừa mứa
Rồi bây giờ gom lại giữa vườn sân
Vọng tưởng xưa giờ tụ lại dần dần
Thành một khối nơi toàn thân rất rõ

Phật dạy đây là quán Thọ trên Thọ
Bản ngã là cảm giác ngỡ vô hình
Nhưng cũng là bản ngã được định hình
Hành giả thấy nơi chính mình an trú

Nếu lễ Phật phước lành chưa đầy đủ
Ngang chỗ này ta sẽ tự hào nhiều
Cho là mình đã kiến tánh cao siêu
Rồi chấp ngã với những điều tà kiến

Xin đảnh lễ Đấng Đại Hùng Toàn Thiện
Gia hộ con có chánh kiến yên lành
Luôn hiểu mình còn tội lỗi vô minh
Dẫu thiền định có tài tình đến mấy

Xin an trú nơi chính mình mãi mãi
Nhưng biết mình là tội lỗi vô minh
Để gieo nhân vô ngã vượt tử sinh
Để giác ngộ được tình thương của Phật

Rồi thế giới có hơn thua được mất
Nhưng tâm linh là chân thật siêu nhiên
Trái đất này là cõi của người hiền
Vì ai cũng thương nhau vô biên vô hạn

Con cúi lạy ngày thiêng liêng Phật Đản
Ánh bình minh ngời rạng khắp trần gian
Nguyện giữ gìn chánh pháp Phật đã ban
Để thế giới là muôn vàn yêu mến.

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật