1. Hỏi: Căn bản của thiền là gì?
Đáp: Căn bản của thiền là biết rõ toàn thân. Biết rõ, nhẹ nhàng. Căn bản này phải giữ suốt đời. Và biết thân này là giả là một tác ý quan trọng không thể bỏ được.
Vì nếu mình biết toàn thân mà không biết thân này là giả thì chấp ngã từ từ tăng lên. Hơi thở cũng vậy, mình biết hơi thở ra, hơi thở vào mà không điều khiển. Nó ra ít mình biết ít, ra nhiều mình biết nhiều. Biết thôi chứ không có điều khiển, không uốn nắn hơi thở theo ý mình.
Khi từ từ đi đúng rồi thì sau đó, nó dẫn cái tâm mình vào trạng thái an ổn dần… an ổn dần.
2. Hỏi: Tại sao trong giai đoạn đầu ngồi thiền ta phải mở mắt?
Đáp: Tại vì giai đoạn đầu tâm mình chưa tỉnh lắm. Mà tu thiền thì rất cần sự tỉnh táo, không có suy nghĩ. Đầu tiên mình mở mắt và lặng lẽ nhìn xuống, để cho:
+ Thứ nhất nếu mình có nghiêng thì nhờ mở mắt mình nhìn thấy sai nên sửa dựng đứng lại.
+ Thứ hai nữa là nó tỉnh táo ( tập cái này cũng lâu lắm ).
Chúng ta vừa mở mắt, vừa kiểm soát, giữ tâm yên… nó có hơi khó. Nhưng mà phải thực hành như vậy vài năm cho cái nền nó vững. Và phải vài năm sau, bắt đầu khi tâm mình thanh tịnh và tỉnh táo quen rồi, mình mới nhắm mắt thử mà vẫn thấy tỉnh. Trong suốt chừng 5 – 10 phút như vậy mà rất tỉnh táo thì mình từ từ nhắm mắt luôn được. Lúc này nhắm mắt sẽ dễ nhiếp tâm hơn. Còn nếu mình nhắm mắt rồi một lát mình giật mình… thì thôi hãy mở mắt thêm một thời gian nữa. Nên cái tỉnh rất quan trọng.
Tu thiền mà không tỉnh là sai căn bản ngay từ bước đầu và kể như cuộc đời tu hành tiêu luôn nếu tâm mình không tỉnh táo hay không tỉnh giác. Nên ở đây, phải mở mắt để tập cái tỉnh giác là cái biết rõ cho thật sâu dày vững chắc.
3. Hỏi: Thời gian ngồi thiền thì lúc nào thích hợp nhất?
Đáp: Giờ ngồi thiền không quan trọng lắm. Mà cái cần là khung cảnh tạm yên tịnh, người mình lúc đó khỏe. Tỉnh táo bụng không no lắm. Nếu ổn định được đều đặn ngày nào như ngày đó thì tốt. Không nhất định giờ mình ngồi thiền giống như ở chùa đâu. Giờ ngồi thiền là giờ thiêng liêng, nên mình phải dành sức khỏe cho giờ ngồi thiền. Điều này chứng tỏ tâm mình có quý công phu thiền định thì đạo quả mới tới. Còn giờ giấc thì có thể linh động được hễ khi nào thấy thuận tiện.
4. Hỏi: Tư thế ngồi thiền phải như thế nào để ít đau?
Nếu dùng khăn kê mông và đầu gối chúi xuống phía trước thì ngồi được lâu lại ít đau và lưng thẳng. Như vậy, cách này có áp dụng khi ngồi thiền được không ?
Đáp: Không nên ngồi như vậy! Vì từ cái mông cho tới cái gối nó phải là một mặt phẳng. Để khi mình ngồi ổn rồi thì cái phần chịu lực mình nó trãi dài từ cái mông tới cái đùi, nó phải phẳng luôn thì nó rất là êm. Còn khi mình kê lên chút xíu thì cái mông được nâng lên làm cái lưng mình dễ thẳng. Nhưng cái thẳng đó là giả tạo. Nó sẽ làm cho mình ngồi lâu hơn và có vẽ đở đau hơn nhưng mà tai hại về sau, giống như nó không làm tăng sức mạnh tinh thần.
Riêng cách ngồi không có kê gì hết tuy nó hơi khó ngồi, nhưng mình cố gắng được thì sau này tăng sức mạnh tinh thần. Chúng ta nên lựa chỗ phẳng để ngồi. Nếu khi ngồi mà đau chân quá thì nên để tâm ngay chỗ đau, để chết luôn chỗ đó. Chứ còn sợ đau là còn do dự để chưa hết, bị còn để nữa trong nữa ngoài… cái nó đau nên nó quậy. Tuy nhiên nếu mình chịu đau một thời gian thì từ từ nó sẽ tốt. Và nên nhớ phải giữ cho phẳng từ mông cho tới đùi chứ đừng có lót để kê cái mông lên so với cái đùi là sai.
5. Hỏi: Khi ngồi thiền do đau quá không làm chủ được, thì có nên đổi chân hay xã thiền rồi ngồi lại hay không ?
Đáp: Nếu lúc ngồi mà chân đau quá thì nên xả luôn. Rồi đi kinh hành cho thoải mái, sau đó từ từ ngồi lại. Vì vậy, chọn giây phút xả thiền là vấn đề của trí tuệ. Không được ép để ngồi lâu. Do sức chưa đủ mà ép ngồi lâu thì sự chịu đựng quá mức sẽ làm tăng trưởng ngã chấp. Nên có người ngồi thiền lâu mà tâm lý không được ổn định. Ngược lại nếu chúng ta không chịu đựng được cái đau thì không rèn luyện được ý chí. Cho nên, ta chỉ chịu vừa thích hợp ở mức độ nào đó thì xả.
6. Hỏi: Khi ngồi thiền mà cái biết về toàn thân quá rõ thì nó có lợi hay có hại như thế nào?
Đáp: “ Biết quá rõ” nó sẽ trở thành cái cản trở. Trong sự dụng công nói “biết rõ” là chỉ nên biết một cách nhẹ nhàng. Chứ đừng muốn biết cho thật rõ là biết từng chút …từng chút thì sau biết rõ được. Như khi ngồi biết rõ toàn thân là “ ngồi yên lặng để ý nhẹ nhàng khắp toàn thân” thì được rồi. Còn gọi là “rõ”… bắt đầu nó thành ra dằn ép, nó làm căng cái não. Cái biết toàn thân mà nhất là biết xuống bụng dưới thì mới đúng, nó làm cái não mình thư dản… rất là tốt. Còn muốn biết rõ bắt đầu nó căng cái não trở lại.
Ngay từ ban đầu của thiền phải là sự dụng công rất nhẹ nhàng. Nếu dụng công nhẹ nhàng mà tâm vẫn không từ từ lắng yên được là do nặng nghiệp nên phải lạy Phật sám hối, làm phước. Chứ không có ngồi đó gồng cái đầu để rán cho tâm định là sai. Chỉ cần dụng công nhẹ mà tâm phải vào được từ từ thì mới là đúng.
7. Hỏi: Tại sao trong lúc ngồi thiền, khi thì thấy thân nặng nề, khi thì thấy thân nhẹ nhàng lâng lâng như muốn nhấc lên, khi thì không biết thân ở đâu?
Đáp: Khi ngồi thiền mà có xuất hiện một trong hai trạng thái này là nặng hay nhẹ đều sai. Do dằn ép mà có cảm giác đó. Nhưng mà lúc nó yên một chút thì có cảm giác nó mất cái thân đi. Nhưng rồi đã bị cái dằn ép trước đó nó đánh trở lại, nên khi ngồi thiền thấy nặng người quá mà mình biết rõ toàn thân vẫn không hóa giải được thì lắc lắc người … cho nó tan cảm giác đó, rồi ngồi lại.
Khi mình biết toàn thân, biết nhẹ nhàng thì nó hóa giải cái dằn đó. Nhưng trong trường hợp mình phải kiềm chế vọng tưởng, mình kiềm chế biết toàn thân…thì cái ráng biết đó nó tạo thành cái dằn ép trên não… rồi nó xuất hiện cái ảo giác là nặng toàn thân. Và cái dằn đó nó tồn tại, khi tâm mình được yên chút xíu… chính cái dằn đó nó làm cho thân mình lâng lâng như muốn bay bổng.
Còn cái mất thân là tâm mình có yên đó, nhưng cái lâng lâng như bay bổng là bị ảo giác rồi. Ao giác cũng đều xuất hiện từ cái dằn ép trong não. Như vậy trong khi ngồi thiền mình phải để ý là “Nếu mình có cố gắng một cái gì đó để cho tâm định, cố gắng cái gì để biết rõ toàn thân…thì cái cố gắng đó đều là dằn ép”. Cho nên, trước hết mình phải nhờ cái phước lạy Phật để đôi khi mình có sai một chút xíu cũng không bị quá đáng, được giữ gìn. Còn nếu mình không có phước lạy Phật thì hễ có dằn dằn chút xíu là có chuyện xãy ra liền.
8. Hỏi: Một người vừa tu thiền, vừa niệm Phật thì có được hay không?
Đáp: Chúng ta đừng phân biệt ranh giới giữa tu thiền và niệm Phật. Hễ lúc nào thích niệm Phật thì cứ niệm. Còn lúc ngồi thiền thì cứ biết rõ toàn thân, thấy thân này là giả, biết hơi thở ra vào. Nhưng bình thường trong đời sống nhiều khi mình thấy giữ chánh niệm (giữ tâm thanh tịnh) hơi khó thì cứ giữ câu niệm Phật.
Trong đạo Phật giữa hai pháp môn này hoàn toàn không có ranh giới. Mà thường các pháp môn hổ trợ lẫn nhau. Cái ưu điểm của pháp môn này nó sẽ hổ trợ cho khuyết điểm của pháp môn khác. Như chính lúc niệm Phật nó hổ trợ cho sự nhiếp tâm lúc ngồi thiền. Mà lúc ngồi thiền tâm yên được thì lúc niệm Phật mình dễ giữ được câu niệm Phật chặt, nên vọng tưởng không xen vào được.
Tuy nhiên sự dụng công mỗi pháp môn phải dụng công cho đúng. Miễn khởi điểm ban đầu mình có lòng tôn kính Phật, mình có lòng thương chúng sinh, mình có giữ được đạo đức, có lý tưởng giải thoát.
9. Hỏi: Khi ngồi thiền mà thường bị đổ mồ hôi thì tốt hay xấu?
Đáp: Đổ mồ hôi là không tốt! Bởi vì khi ngồi thiền đúng thì hơi nóng phải lắng xuống dưới chứ không được bốc lên trên đầu. Đổ mồ hôi tức là hơi nóng bốc lên trên nhiều. Nên khi biết toàn thân mình phải biết nhiều ở phía dưới bụng và chân chứ đừng biết trên đầu thì từ từ hết đổ mồ hôi, tinh thần sẽ sản khoái. Chúng ta nên nhớ trên đầu phải mát còn ở dưới thì nóng,… mấy yếu tố đó ta phải cẩn thận, phải sửa lại cho đúng.
10. Hỏi: Khi ngồi thiền thường có cảm giác ngứa ngáy trên mặt như có con gì bò là tại sao?
Đáp: Đó là sự kích thích của thần kinh. Là do giai đoạn đầu mới tập thiền nó có sự xung đột ngầm giữa cái tịnh và cái động. Nghĩa là cái tâm mình quen động, rồi bây giờ mình đổi là tìm cách để lắng nó đi. Thì sự dằn co đó cũng tạo thành sự kích thích nên làm mặt ngứa ngáy như có con gì bò.